“ရွိ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ယိွ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ဟိ” ကတ္ဖို႔လား

“ရွိ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ယိွ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ဟိ” ကတ္ဖို႔လား

ရခိုင္ပိုင္စာရြီးေက “ဟိ” နန္႔ ကင္းလြတ္လို႔ မရ။ “ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ဟိသည္”၊ “သဇင္ျဖဴ”မွာ “အက်ႌတစ္ထည္ ဟိသည္”။ “ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာဟိသည္”။ “ေဒနိစားမီးပဲြဟိ သည္”။ “ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ဟိသည္”။ “သက္ဟိလူသား” “လက္ဟိအနီအထား” အစဟိေရ “ဟိ” အသံုးတိက ေကာင္းဟိပါေရ။ အနက္က ပိုင္ဆိုင္ျခင္း တည္ဟိျခင္းကို ပီးပါေရ။

“ဟိ” အသံုးကို ရွိေခတ္ရခိုင္ေက်ာက္စာတိမွာ ပီပီျပင္ျပင္ တိြရပါေရ။ ရခိုင္ေက်ာက္စာအားလံုး “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ေတ။ “ဟိ” အသံုးတိြရေရ ေက်ာက္စာတခ်ိဳ႕ကို ဥပမာအျဖစ္ ေဖာ္ျပပါေမ။

၁။ တပည္သာသိရိကႆဖသည္ လုပ္အံ့သည္ဥစြာ ဟိလွ်က္ (မင္းထီးေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၆၅၇) ၂။ သာသနာငါေထာင္စိေအာင္ ဟိစိေသာ (ေ၀သာလီ ေရႊေတာင္ေစတီေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၈၈၁) ၃။ ပိုင္ရို၀္ မဟိဟူ၍ ဆို၀္လတ္သ္ွ (မဟာ၀ိနိယ္ဓိုင္ေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၉၀၅) ၄။ လြန္လီၿပီေသာခါေစာမြန္အစ ဟိေသာ (ကလံုေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာ၊ ပထမမ်က္ႏွာ၊ သၾကစ္ ၉၄၇) ၅။ ၀ါးခုနစ္ေဆ ဟိရာအနက္တြင္ ၾဆာေတာ္ (ကုလားတန္းစားေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၁၀၇၀) အခုေခတ္ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာလည္း “ဟိ” ကို ပီပီျပင္ျပင္ သံုးကတ္တုန္းသိမ့္။ ရမ္းၿဗဲလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ ေျမာက္ဦးလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ အေျပာဘာသာစကား မွာ “ဟိ” ကို “ဟိန္႔” လို႔ အသံထြက္စြာ တိြရပါေရ။

ေဒသအလိုက္အသံအယင့္၊ အယူကြဲစြာပါရာ။ မူလရုပ္ရင္းက “ဟိ” ကို ေျပာစြာရာျဖစ္ေတ။

ရခိုင္အသံုး “ဟိ”

(HIAE) ကို ေဒနိျမန္မာစာ၊ ျမန္မာစကားမွာ “ရွိ” လို႔သံုးစြာကို တိြရပါေရ။ ပုဂံေခတ္ ျမန္မာေက်ာက္စာတိမွာကေတာ့ “ဟိ” အသံုးရာ တိြရေရ။ ပုဂံသားတိ ေျပာစကားမွာလည္း “ဟိ” ရာ ဟိလီဖို႔။ ေဒနိရခိုင္ေဒသ ၿမိဳ႕ႀကီးတိက ၿမိဳ႕ႀကီးသားတိပါးစမွာ၊ အရီြးအသားတိမွာ “ရွိ” ကို တိြနီရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းကစကား “ဟိ” ကို “ရိွ” လို႔ ေျပာနီကတ္စြာပါ။ “ရွိ” ကို ရခိုင္ကၽြန္းစကားစစ္စစ္နန္႔ အသံထြက္ေက “RHIAE” လို႔ရာ ထြက္ရဖို႔။ “ဟိ” ကို က်ေက (HIAE) လို႔ထြက္ရဖို႔။ ( ေဒပိုင္အဂၤလိပ္အကၡရာနန္႔ အသံထြက္ျပစြာကို Transliteration လို႔ေခၚပါေရ။ Phonetic Symbol နန္႔ မတူပါသိမ့္။

Phonetic Symbol က ပညာသွ်င္တိရာ နားလည္ႏိုင္ေရ။ အရပ္သား အဂၤလိပ္က Transliteration နန္႔ျပေက နားလည္ႏိုင္ေရ။ အင္ဒိုနီးသွ်ားဘာသာစကားကိုလည္း ေဒပိုင္ရီြးစာ တိြရပါေရ) “ရွိ” ကို ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိအသံနန္႔ ဆိုေက “SHI ” လို႕ ထြက္စြာတိြရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိစြာ ရခိုင္လူဦးရီြ၏ (၉၀) ရခိုင္ႏႈန္းေလာက္ နီထိုင္ကတ္ေတ နီရာပါ။ ရခိုင္သားအမ်ားစုက ကၽြန္းမွာပါ။ ေယနန္႔ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာေျပာကတ္ေတ ရခိုင္အသံထြက္ရာ အမွန္ျဖစ္ရပါဖို႔။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာ အေျပာစကားမွာ “ဟိ” လည္းဟိေရ။ “ရွိ” လည္း ဟိပါေရ။

၁။ နီ အရွိဘက္ကထြက္ေတ။
၂။ ရၿဖီးခ်ပ္ေတာင္စြာ စစ္ေတြ၏အရွိဘက္မွာ ဟိေရ။
၃။ မင္းရို႕ႏွစ္ေယာက္ အရပ္အရွိရွိကာေ၀။
၄။ ေဒ၀ါးႏွစ္ပိုင္းအရွိရွိပ်ာယ္။
၅။ ဆန္ကို သိုက္ဒံုနန္႔ ရွိရွိျခင္ခ။
၆။ ေဒနိမိုးထက္ ထမင္းအရွိရွိရာက်ေရ။
၇။ ရွိကိုေနာက္ကို ၾကည့္လို႔လား။
၈။ ရွိအနာဂါတ္ကို ေမွ်ာ္ၾကည့္ရဖို႔။
၉။ ရွိနီေစာေမာင္လာပ်ာယ္။
၁၀။ အေခ်တိ ရွိခိုးနီကတ္ေတ။
ေဒ၀ါက်တိကိုၾကည့္ေက “ရွိ” ၏အနက္စြာ
(က) အရွိဘက္
(ခ) အရပ္အနိမ့္အျမင့္ တူညီျခင္း
(ဂ) အျပည့္ဟိျခင္း
(ဃ) အပိုအလိုမဟိျဖစ္ျခင္း
(င) ေနာင္ျဖစ္လာဖို႔ကိစၥကို ဆိုလိုျခင္းအစဟိေရ အနက္တိထြက္စြာ တိြရေရ။ ေယနန္႔
“ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ရွိ သည္ ။
“ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာ ရွိ သည္ ။
“ေဒနိ စာမီးပြဲ ရိွသည္ ။
“ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ ရွိ သည္။
“သက္ ရွိ လူသား ”
“လက္ ရွိ အနီအထား”
အစဟိေရ အသံုးအႏႈန္းတိစြာ ရခိုင္သဒၵါနန္႔ၾကည့္ေက မွားယြင္းနီစြာ တိြရပါေရ။ “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ရပါဖို႕။

ရခိုင္ၿမိဳ႕ႀကီးသားတခ်ိဳ႕က “ရွိ” အသံုးမွားနီစြာကို တိြလားကတ္ေတခါ ေနာက္ကိုတလွမ္းမဆုတ္ခ်င္လို႔ “ယိွ”
(SHI) ဆိုၿပီးပ်င္လို႔ ရီြးလာစြာတြိရျပန္ေရ။ ေဒနိ ၿမိဳ႕မွာသံုးေရ စကားသံနန္႔ ကိုက္ေကလည္း ရခိုင္အမ်ားစုျဖစ္ေတ ကၽြန္းစကားနန္႔က မကိုက္။ ရုပ္ရင္းရို႕၊ သဒၵါရို႕၊ အဘိဓာန္ရို႕နန္႔လည္း မကိုက္။ ေယနန္႔ ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိ ကၽြန္းကရခုိင္တိနန္႔ တသားတည္းက်ေအာင္ ေနာက္ကိုတလွမ္း ဆုတ္ကတ္ရဖို႔ ျမင္မိပါေရ။ ေျပာေရခါ “ရွိ” (SHI) နန္႔ “ယိွ” (YHI ) ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” (HIAE) လို႔ ျပန္ပ်င္ေျပာကတ္ပါေမ။ ရီြးေရခါလည္း “ရွိ” နန္႔ “ယိွ” ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” လို႔ ပ်င္ရီြးကတ္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာပါဖို႕။ ေနာက္ကို တလွမ္းဆုတ္သင့္စြာမွာ ဆုတ္ရပါဖို႔။ မဟုတ္ေက ရခိုင္စကားေပ်ာက္လားဖို႔ရာ ဟိပ်ာယ္။ ရခိုင္ဘာသာ အရြီးအသားကိစၥကို လူအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မရ။ ေဖသာအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မႏိုင္။ ပညာနန္႔ရာ ပ်င္ရဖို႔။ ရခိုင္သဒၵါသေဘာကို စိစိကိုက္ကိုက္ ေလ့လာၿပီးေက၊ ျပည္သူအမ်ားေျပာစကားနန္႔ ညွိယူလိုက္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာဖို႔ ေသခ်ာပါေရ။

(အသွ်င္သူရိယ)

အကိုးအကား
(ရွိေဟာင္းရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ား- ဦးဦးသာထြန္း)
ေအာင္တံခြန္ ၀ံသရကၡိတမဂၢင္း အတြဲ(၂) အမွတ္ (၁) မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။

(ၿဗီး) (ၿပီး) (ဂတ္)(ကတ္) (ဗ်ာယ္ ) ( ပ်ာယ္)(ေတ) (ေရ) (ရခိုင္သဒၵါ)

(ၿဗီး) (ၿပီး) (ဂတ္)(ကတ္) (ဗ်ာယ္ ) ( ပ်ာယ္)(ေတ) (ေရ) (ရခိုင္သဒၵါ)

(ၿဗီး) (ၿပီး) (ဂတ္)(ကတ္) (ဗ်ာယ္ ) ( ပ်ာယ္)(ေတ) (ေရ) (ရခိုင္သဒၵါ)
--------------------------------------------------------------------
ရခိုင္စာမွာ ဗ်ည္းသံုးဆယ့္သံုးလံုးကို စနစ္တက် ဖဲြ႔စည္းထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။

(ဥပမာ)

(၁) က၊ ခ၊ ဂ၊ ဃ၊ င
(၂) စ၊ ဆ၊ ဇ၊ စ်၊ ည
(၃) တ၊ ထ၊ ဒ၊ ဓ၊ န
(၄) ပ၊ ဖ၊ ဗ၊ ဘ၊ မ
(၅) ယ၊ ရ၊ လ၊ ၀၊ သ

ဆိုေသာဖဲြ႕စည္းမႈတြင္ ပထမအတန္း၌ အစအဆံုး (က) ႏွင့္ (င)၊ ဒုတိယအတန္း၌ အစအဆံုး (စ) ႏွင့္ (ည)၊ တတိယအတန္း အစအဆံုး (တ) ႏွင့္ (န) စတုတအတန္း အစအဆံုး (ပ) ႏွင့္ (မ) ပဥၥမအတန္း အစအဆံုး (ယ) ႏွင့္ (သ) စာလံုးမ်ားသည္ အသတ္စာလံုးမ်ားျဖစ္ပါသည္။

ဥပမာ- (ၾကက္၊ ေခ်ာင္း၊ ခ်စ္၊ ျပည္၊ တတ္၊ ကန္၊ ခ်ပ္၊ လမ္း) ဟု တြိရပါလိမ့္မည္။

ပိုယွင္းေအာင္ (က၊ စ၊ တ၊ ပ) ကို အကၽြႏု္ပ္ (ရွိတန္းအသတ္) ဟု သံုးၿပီး (င၊ ည၊ န၊ မ) ကို (ေနာက္တန္းအသတ္) ဟု သံုးပါမည္။

(ေသာက္ၿပီး စားၿပီးပ်ာယ္လား) ၀ါက်ကိုေလ့လာၾကည့္ကတ္ပါမည္။ ပဇာျဖစ္လို႔ (ေသာက္) ေနာက္က (ၿပီး) ဟု အသံထြက္ၿပီး (စား) ေနာက္က (ၿဗီး) ဟု အသံထြက္ရပါသနည္း။

(အေျဖက)

(က၊ စ၊ တ၊ ပ) (ရွိတန္းအသတ္) ေနာက္ကပါလာေသာ (ၿပီး) ကို မူရင္းအတိုင္း (ၿပီး) ဟု အသံထြက္ၿပီး (င၊ ည၊ န၊ မ) (ေနာက္တန္းအသတ္) ေနာက္ကပါလာေသာ္ (ၿပီး) ကို (ၿဗီး) ဟု အသံထြက္ပါသည္။

ပဇာျဖစ္လို႔လဲဆိုေသာ္ (က၊ စ၊ တ၊ ပ) (ရွိတန္းအသတ္) မ်ားသည္ သံတိုသံျပတ္ျဖစ္ပါသည္။ (င၊ ည၊ န၊ မ) (ေနာက္တန္းအသတ္) မ်ားသည္ သံရွည္သံပြားပါသည္။

(က၊ စ၊ တ၊ ပ) သံတိုသံျပတ္အသတ္သည္ သံုးသံမပြားပါ။ (င၊ ည၊ န၊ မ) သံရွည္သံပြားအသတ္သည္ သံုးသံပြားပါသည္။

(ဥပမာ)

(ၾကက္၊ ၾကက့္၊ ၾကက္း) (ခ်စ္၊ ခ်စ့္၊ ခ်စ္း) (တတ္၊ တတ့္၊ တတ္း) (ခ်ပ္၊ ခ်ပ့္၊ ခ်ပ္း) ဟု သံုးသံပြား၍ မရပါ၊ သို႔ေသာ္ (င၊ ည၊ န၊ မ) (ေနာက္တန္းအသတ္) (ေခ်ာင္၊ ေခ်ာင့္၊ ေခ်ာင္း) (ျပည္၊ ျပည့္၊ ျပည့္) (ကန္၊ ကန္႔၊ ကန္း) (လမ္၊ လမ့္၊ လမ္း) မ်ားသည္ သံုးသံပြား၍ရပါသည္။

(သံုးသံပြား၍မရေသာ) သံတိုသံျပတ္ အသတ္မ်ားေနာက္ကပါလာေသာ (ၿပီး) သည္ မူရင္းအတိုင္း (ၿပီး) ဟု အသံထြက္ၿပီး (သံုးသံပြား၍ရေသာ) သံရွည္သံပြားအသတ္၊ (သို႔မဟုတ္) (အ၊ အိ၊ အု၊ ေအ၊ အဲ၊ ၾသ၊ အံ၊ အို) သရသွ်စ္လံုးႏွင့္ ယင္း၏မူပြားမ်ားေနာက္ကပါလာေသာ (ၿပီး) သည္ (ၿဗီး) ဟု အသံေျပာင္းထြက္ပါသည္။

ဥပမာ။ (သတ္ၿပီး ခြတ္ၿပီး သုတ္သင္ၿဗီးလို႔ စားၿဗီး) လားခဗ်ာယ္။

(သတ္) ႏွင့္ (ခြတ္) သည္ သံတိုသံျပတ္အသတ္ျဖစ္သည့္အတြက္ (ၿပီး) ဟု မူရင္းအတိုင္းအသံထြက္ၿပီး (သင္) သည္ သံရွည္သံပြား (စား) သည္သရျဖစ္သည့္အတြက္ (ၿဗီး) ဟု အသံေျပာင္းထြက္ပါသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ စာရြီးေသာအခါ အသံထြက္ကိုလိုက္၍ တနီရာတြင္ (ၿပီး) တျခားတနီရာတြင္ (ၿဗီး) ဟု ရြီး၍မျဖစ္ပါ။

(၅) (ယ၊ ရ၊ လ၊ ၀၊ သ) အတန္းရာ ခၽြင္းခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ ပဇာေၾကာင့္ဆိုေသာ္ (ယ) သည္ သံရွည္သံပြားအသတ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။

အထက္ကျပခသည့္ ဥပမာပိုင္ (ကတ္) ႏွင့္ (ဂတ္) (ပ်ာယ္) ႏွင့္ (ဗ်ာယ္) ျပႆနာကိုလည္း ထိုနည္းအတိုင္း ယွင္း၍ျဖစ္ပါသည္။

(က၊ စ၊ တ၊ ပ) သံတိုသံျပတ္ (ရွိတန္းအသတ္) မ်ားေနာက္ကပါလာေသာ (ကတ္) ကို (ကတ္)၊ (ပ်ာယ္) ကို (ပ်ာယ္) ဟု မူရင္းအတိုင္းအသံထြက္ၿပီး (င၊ ည၊ န၊ မ) သံရွည္သံပြား (ေနာက္တန္းအသတ္) ႏွင့္ (အ အိ အု ေအ အဲ ၾသ အံ အို) သရသွ်စ္လံုးႏွင့္ ယင္း၏မူပြားေနာက္ကပါလာေသာ (ကတ္) ကို (ဂတ္)၊ (ပ်ာယ္) ကို (ဗ်ာယ္) ဟု အသံေျပာင္းထြက္ပါသည္။

(ဥပမာ)

(စားဂတ္ ေသာက္ကတ္ပါ)

(စား) သည္ သရျဖစ္သည့္အတြက္ (ဂတ္) ဟု အသံထြက္ၿပီး (ေသာက္) သည္ သံတိုသံျပတ္ ျဖစ္သည့္အတြက္ (ေသာက္) ေနာက္ကပါလာေသာ (ကတ္) ကို မူရင္းအသံထြက္အတိုင္း (ကတ္) ဟု အမွန္အသံထြက္ပါသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ စာရြီးေသာအခါ ပင္ရင္း (က) အကၡရာကိုပံုသီထားၿပီး (စားကတ္ ေသာက္ကတ္ပါ) ဟု ရြီးရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ တနီရာတြင္ (ကတ္) ေနာက္တနီရာတြင္ (ဂတ္) ဟု စာရြီးေသာအခါ အသံထြက္ကိုလိုက္၍ ရြီး၍မျဖစ္။

ထိုနည္း၄င္း (စားဗ်ာယ္ ေသာက္ပ်ာယ္ အိပ္နီဂတ္ပ်ာယ္) ဆိုေသာစကားတြင္လည္း (စား) သည္ သရျဖစ္၍ (ဗ်ာယ္) ဟု အသံထြက္ၿပီး (ေသာက္) သည္ သံတိုသံျပတ္ျဖစ္သည့္အတြက္ (ပ်ာယ္) ဟု မူရင္းအတိုင္း အသံထြက္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

(အိပ္နီကတ္ပ်ာယ္) ဟူေသာ စကားတြင္ (နီ) သည္ သရျဖစ္၍ နီေနာက္ကပါလာေသာ (ကတ္) ကို (ဂတ္) ဟု အသံေျပာင္းထြက္ပါသည္။

(ကတ္) သည္ သံတိုသံျပတ္ျဖစ္သည့္အတြက္ (ကတ္) ေနာက္က (ပ်ာယ္) သည္ မူရင္းအတိုင္း (ပ်ာယ္) ဟု အသံထြက္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ထုိ႔ေၾကာင့္ စာရြီးေသာအခါ

(စားပ်ာယ္ ေသာက္ပ်ာယ္ အိပ္နီကတ္ပ်ာယ္) ဟု ပင္ရင္းအကၡရာမ်ားႏွင့္ ရြီးရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ဖတ္ေသာအခါ (စားဗ်ာယ္ ေသာက္ပ်ာယ္ အိပ္နီဂတ္ပ်ာယ္) ဟု အသံထြက္လားပါလိမ့္မည္။ (အသံထြက္အတိုင္းလိုက္ရြီးနီလွ်င္ မသင့္ေတာ္ပါ။)

(ကတ္) အရြီးအသားႏွင့္ပတ္သက္၍ ဓည၀တီနိဂံုးရြာမ်ားသာမိုင္းသာျခင္းမွ ဥပမာျပရပါေသာ္

(၁) (မခၽြြတ္ဧကန္၊ လူမ်ားစြာ၏၊ က်မၼာမႈကို၊ ျပဳကတ္ျပန္ဟု) ဆိုေသာ ၀ါက်၌ (ကတ္) သည္ (ဂတ္) ဟု အသံထြက္ပါသည္။ ပဇာေၾကာင့္ဆိုေသာ္ (ကတ္) ရွိက (ျပဳ) သည္ သရျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။

(၂) (အမ်ားခင္မွာ၊ နားဆင္လတ္ေက၊ မွတ္ကတ္ေပေႏွာင္း) ဆိုေသာ၀ါက်၌ (ကတ္) သည္ (ကတ္) ဟု မူရင္းအတိုင္း အသံထြက္ပါသည္။ ပဇာေၾကာင့္ဆိုေသာ (ကတ္) ရွိက (မွတ္) သည္ သံတိုသံျပတ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။

(၃) (ဆီးမရေသာ္၊ အစာမ်ားႏွင့္၊ ကုစားကတ္ပါ) ဆိုသည့္၀ါက်၌ (ကတ္) သည္ (ဂတ္) ဟု အသံထြက္ပါသည္။ (ကတ္) ရွိက (စား) သည္ သရျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။

(၄) (မ်ိဳးရခိုင္႐ို႕၊ စိုင္မျပတ္လွ်င္၊ သင္ကတ္ေပ၍) ဆိုေသာနီရာတြင္လည္း (ကတ္) သည္ (ဂတ္) ဟု အသံထြက္ပါသည္။ (ကတ္) ရွိက (သင္) သည္ သံရွည္သံပြားျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။

ယေလာက္ဆိုလွ်င္ (ဂတ္) ျပႆနာႏွင့္ပတ္သက္၍ လံုေလာက္မည္ဟုထင္ပါသည္။

စာရြီးေသာအခါ (ကတ္) ဟု ပင္ရင္းသံျဖင့္ ရြီးကတ္ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ (ဂတ္) ဟု မရြီးအပ္ပါ။

(ေနာက္တခု သိရန္တခ်က္မွာ)

ရခိုင္စကားတြင္ စကားေျပာေသာအခါ ႐ိုး႐ိုး၀ါက်မ်ား၌ (ေတ) သို႔မဟုတ္ (ေရ) ႏွင့္ အဆံုးသတ္သည္ကို သတိျပဳမိပါလိမ့္မည္။

ဥပေဒသက အထက္ကျပခသည့္အတိုင္း သံတိုသံျပတ္အသတ္ႏွင့္ဆံုးေသာ၀ါက်သည္ (ေတ) ႏွင့္ဆံုးၿပီးလွ်င္ သံရွည္သံပြားအသတ္ (သို႔မဟုတ္) သရသွ်စ္လံုး၊ ယင္း၏မူပြားမ်ားႏွင့္ ဆံုးေသာ၀ါက်မ်ားသည္ (ေရ) ႏွင့္ အဆံုးသတ္ပါသည္။

(ဥပမာ)
ဓည၀တီနိဂံုးရြာမ်ားသမိုင္းသာျခင္း (တတိယပိုင္း) မွ (ေရ) ႏွင့္ဆံုးေသာ ၀ါက်မ်ားကို တင္ျပပါမည္။

(၁) ကိုးပါးဂုဏ္ကို၊ အာ႐ံုမွတ္လို႔၊ ခိုးအပ္ပါေရ။
(၂) စိတ္ဘ၀င္မွာ၊ ထင္ေအာင္ပြားေက၊ ထားသင့္ေပေရ။
(၃) လက္ဆယ္ျဖာကို၊ ထိပ္မွာမိုးေက၊ ရွိခိုးေကာင္းေရ။
(၄) ဘ၀ကြယ္၍၊ သေခၤ်ျခားလည္း၊ ေဖာ္စားႏိုင္ေရ။
(၅) ႐ုပ္ႏွင့္နာမ္လွ်င္၊ ဖန္ဖန္ထပ္လို႔၊ ျဖစ္တတ္ပါေရ။
(၆) မလဲြရန္ေက၊ နည္းမွန္က်ဖို႔၊ ေျပာရေရေႏွာင္း။
(၇) ယံုၾကည္လက္ခံ၊ သက္၀င္သူ႐ို႕၊ အယူမွတ္ေက၊ ဟိကတ္ျပန္ေရ။
(၈) ႀကီးျမင့္ခ်မ္းသာ၊ အလီလီေက၊ စည္းစိမ္ျမတ္ကို၊ ရအပ္ပါေရ။
(၉) ေစာဗုဒၶာက၊ ႃမြက္ခါၾကားေက၊ ေဟာထားေရေလ။
(၁၀) အယူမွန္ကို၊ တဖန္လိုက္လို႔၊ လုပ္ထိုက္ေပေရ။
(၁၁) က်မၼာမႈသည္၊ မွန္မခၽြြတ္ေက၊ ျဖစ္တတ္ေပေရ။
(၁၂) ရွိေဟာင္းပီစာ၊ ျမဒိုးေ၀၏၊ ရြီးသည့္က်မ္းမွာ၊ ညႊန္းလို႔ပါေရ။
(၁၃) ရွည္၀ီးၾကာတင္၊ ရွိဆရာ႐ို႕၊ သညာထားေက၊ ငွက္ဖ်ားတြင္ေရ။
(၁၄) သိန္းေသာင္းခ်ီ၍၊ ျခင္ရြီမ်ားမွာ၊ ငါးမ်ိဳးတြိေရ။
(၁၅) က်မၼာသူေလ၊ လူတေယာက္ကို၊ ကိုက္ေဖာက္ေသာခါ၊ ငွက္ဖ်ားနာလွ်င္၊ ျဖစ္တတ္ပါေရ။
(၁၆) ရွိသူမြန္႐ို႕၊ က်မ္းဂန္မ်ားမွာ၊ ညႊန္းထားေရေလး။
(၁၇) ရွည္လွ်ားကာလ၊ မပ်က္ႏိုင္ဘဲ၊ စိုင္မျပတ္ေက၊ သိမွတ္ရေရ။
(၁၈) ေကာင္းမြန္စိတ္ေက၊ စာရိတၱႏွင့္၊ ျပည့္၀ညီစြာ၊ ႀကီးတသြယ္ေလ၊ ငယ္အလတ္႐ို႕၊ လုပ္အပ္ပါေရ။
(၁၉) မြီးဖဘုန္းမို၊ နန္းမညိဳက၊ အလိုစမ္းၾက၊ ပမာဆိုေက၊ ထိုအခဏ္းႏွင့္၊ တူလြန္းလွေရ။
(၂၀) ဆီးကြမ္းယာကို၊ လွမ္းကာစားေက၊ ရပ္နားေရေလး။
(၂၁) ေနာက္ေနာင္လာေက၊ ပညာဟိ႐ို႕၊ တြိေသာခါတြင္၊ ျပန္ကာဖာထီး၊ ျပဳပ်င္ရန္ကို၊ ကၽြြန္ခြင့္ပီးေရ။

စုစုေပါင္း (၂၁) ေၾကာင္းကို တြိရပါသည္။

(ေတ) ကို သံုးေသာ ၀ါက်မ်ားကို ထုတ္ျပရလွ်င္

(၁) ကမၻာျပင္ကို၊ အသွ်င္ျမတ္မွာ၊ စိုးလတ္ေတဟု၊
(၂) ယင္ေၾကာင့္သာလွ်င္၊ ေရာဂါညႇက္မွာ၊ ကူးစက္ေတေႏွာင္း။
(၃) လူသားအႏၱရာယ္၊ ျခင္ကိုက္မူလွ်င္၊ အပူမ်ား၍၊ ဖ်ားတတ္ေတဇု၊
(၄) က်ားထက္ပင္ေလ၊ ျခင္ရန္ဖီးမွာ၊ ႀကီးလတ္ေတဟု၊
(၅) အနည္းငယ္လွ်င္၊ သံေခပျဖင့္၊ ေျပာျပလိုက္ေတ။
(၆) အမိႈက္ပံုႏွင့္၊ ေတာျခံဳမ်ားလည္း၊ ျခင္ပြားတတ္ေတ။
(၇) တျခားျပည္ရြာ၊ လူမ်ားစြာ၏၊ ဘာသာစကား၊ အကၡရာႏွင့္၊ ပညာမ်ားပါ၊ သင္ႀကားအပ္ေတ။

စုစုေပါင္း (၇) ေၾကာင္းကို တြိရပါသည္။

သံုးသပ္ရမည္ဆိုပါေသာ္ (ေရ) ႏွင့္ဆံုးေသာ ၀ါက်မ်ားမွာ (ေရ) ရွိကပါလာေသာ (၁) ပါ (၂) ေပ (၃) ေကာင္း (၄) ႏိုင္ (၅) ပါ (၆) ရ (၇) ျပန္ (၈) ပါ (၉) ထား (၁၀) ေပ (၁၁) ေပ (၁၂) ပါ (၁၃) တြင္ (၁၄) တြိ (၁၅) ပါ (၁၆) ထား (၁၇) ရ (၁၈) ပါ (၁၉) လွ (၂၀) နား (၂၁) ပီး ဆိုေသာစကားလံုးမ်ားကို သတိထားမိပါလိမ့္မည္။

(ပါ၊ ေပ၊ ရ၊ ပါ၊ ထား၊ တြိ၊ လွ၊ နား၊ ပီး) ဆိုေသာစကားလံုးမ်ားသည္ သရျဖစ္ၿပီး (ေကာင္း၊ ႏိုင္၊ ျပန္၊ တြင္) ဆိုေသာစကားလံုးမ်ားသည္ သံရွည္သံပြားအသတ္မ်ားျဖစ္သည့္အတြက္ ၄င္း၀ါက်မ်ားသည္ (ေရ) ႏွင့္ အဆံုးသတ္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

(ေတ) ႏွင့္ဆံုးေသာ ၀ါက်မ်ားတြင္ (ေတ) ရွိကပါလာေသာ

၀ါက် (၁) လတ္ (၂) စက္ (၃) တတ္ (၄) လတ္ (၅) လိုက္ (၆) တတ္ (၇) အပ္ ဆိုေသာ စကားလံုးမ်ားကို တြိရပါလိမ့္မည္။

(လတ္၊ စက္၊ တတ္၊ လိုက္၊ အပ္) ဆိုေသာစကားလံုးမ်ားသည္ သံတိုသံျပတ္ျဖစ္သည့္အတြက္ ၄င္း၀ါက်မ်ားသည္ (ေတ) ႏွင့္ အဆံုးသတ္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ဇာျဖစ္လို႔ (ေတ) ႏွင့္ (ေရ) မွာ (ေတ) အသံုးနည္းေရလဲဆိုပါေသာ္ (ေတ) သည္ သံတိုသံျပတ္ေနာက္တြင္ သံုးသျဖင့္ ဦးေရတြက္စစ္ေသာ္ သံတိုသံျပတ္အသတ္သည္ သံရွည္သံပြားကဲ့သို႔ သံုးသံပြားမရသျဖင့္ ဦးေရသံုးဆနည္းရျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ေနာက္တခ်က္က (ေရ) ကို သရစာလံုးေနာက္က တဲြသံုးသည့္အတြက္ (ေရ) မွာ (ေတ) ထက္ ဦးေရပိုမ်ားျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ယင္းေလာက္ဆိုလွ်င္ ရခိုင္စာတြင္ (ၿပီး) (ကတ္) (ပ်ာယ္) (ေတ) (ေရ) ဆိုေသာအသံုးမ်ားကို ယွင္းၿပီးျဖစ္ပါလိမ့္မည္။

(ဂတ္၊ ဗ်ာယ္) လက္တြိၾကံဳနီရေသာျပႆနာ (ႏွစ္ပါး) ကိုလည္း ေျဖယွင္ၿပီးျဖစ္ပါလိမ့္မည္။

(အဖိုးသွ်င္)
မူးရင္းလိပ္စာ
http://arakanmagazine.blogspot.com/2009/04/blog-post_2550.html?showComment=1335366101773#c1320712507254358204